Czynności kontrolno - rozpoznawcze przeprowadzane są na podstawie art. 4 ust. 2, 2a i 2b Ustawy z 24 sierpnia o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. 2018 poz. 620 z późn. zm.), art. 23 Ustawy z 24 sierpnia 1991 roku o Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. 2017 poz. 1204 z póżn. zm.), § 1 pkt. 1 i 2, § 10 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 października 2005 roku, w sprawie czynności kontrolno - rozpoznawczych przeprowadzonych przez Państwową Straż Pożarną (Dz. U. Nr 225 z 2005 roku poz. 1934). Czynności przeprowadza strażak (oficer lub aspirant), upoważniony przez właściwego komendanta Państwowej Straży Pożarnej.

Czynności kontrolno-rozpoznawcze są przeprowadzane na podstawie:

·         rocznego planu czynności kontrolno-rozpoznawczych,

·         zgłoszenia zakładu o zwiększonym albo dużym ryzyku wystąpienia awarii przemysłowej, o którym mowa w art. 250 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2017 poz. 513 z późn. zm.),

·         zlecenia starosty, o którym mowa w art. 35 ust. 3 pkt. 5 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym,

·         polecenia sądu, prokuratora lub Najwyższej Izby Kontroli,

·         zgłoszenia obiektu, dla którego przepisy prawa wymagają wydania przez organy Państwowej Straży Pożarnej opinii lub zajęcia przez nie stanowiska w zakresie ochrony przeciwpożarowej,

·         zawiadomienia wójta, burmistrza lub prezydenta miasta o stwierdzeniu zagrożenia życia lub zdrowia, niebezpieczeństwa powstania szkód majątkowych w znacznych rozmiarach lub naruszenia środowiska, o którym mowa w art. 78 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. 2017 poz. 2168 z późn. zm.),

·         wystąpienia istotnych nowych okoliczności w zakresie stanu bezpieczeństwa na terenie działania komendy powiatowej (miejskiej) Państwowej Straży Pożarnej.

Czynności kontrolno-rozpoznawcze są przeprowadzane w zakresie:

·         kontroli przestrzegania przepisów przeciwpożarowych, 

·         oceny zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej rozwiązań technicznych zastosowanych w obiekcie budowlanym,

·         oceny zgodności wykonania obiektu budowlanego z projektem budowlanym,

·         ustalania spełnienia wymogów bezpieczeństwa w zakładzie stwarzającym zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej,

·         rozpoznawania możliwości i warunków prowadzenia działań ratowniczych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej,

·         rozpoznawania innych miejscowych zagrożeń,

·         wstępnego ustalania nieprawidłowości, które przyczyniły się do powstania pożaru oraz okoliczności jego rozprzestrzenienia się,

·         zbierania informacji niezbędnych do wykonania analizy poważnej awarii przemysłowej i formułowania zaleceń dla prowadzącego zakład.      
 

W trakcie przeprowadzania kontroli, kontrolowany jest obowiązany umożliwić kontrolującemu przeprowadzenie czynności kontrolno-rozpoznawczych, a w tym:

·         udzielić niezbędnych informacji i wyjaśnień w sprawach objętych zakresem tych czynności oraz wyrazić zgodę na sporządzenie dokumentacji fotograficznej,

·         umożliwić dostęp do obiektów, urządzeń i innych składników majątkowych, w stosunku do których mają być przeprowadzone czynności,

·         zapewnić wgląd w dokumentację i prowadzone ewidencje objęte zakresem czynności,

·         umożliwić sporządzenie kopii niezbędnych dokumentów,

·         zapewnić warunki do pracy, w tym, w miarę możliwości, samodzielne pomieszczenie i miejsce do przechowywania dokumentów,

·         udostępnić środki łączności i inne konieczne środki techniczne, jakimi dysponuje, w zakresie niezbędnym do przeprowadzania czynności.

Kontrolujący ma prawo wstępu do wszystkich obiektów i pomieszczeń, chyba że stanowią one część mieszkalną lub ich właścicielami albo zarządzającymi są:

• komórki lub jednostki organizacyjne podległe Ministrowi Obrony Narodowej albo przez niego nadzorowane, Policja, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencja Wywiadu lub Straż Graniczna,
• obce misje dyplomatyczne, urzędy konsularne albo inne instytucje międzynarodowe korzystające z immunitetów dyplomatycznych lub konsularnych.           

Kontrolujący podlega obowiązującym w obiektach i pomieszczeniach kontrolowanego przepisom o bezpieczeństwie i higienie pracy, o ochronie informacji niejawnych oraz o ochronie przeciwpożarowej. Kontrolujący nie podlega przeszukaniu przewidzianemu w regulaminie ochrony obiektów i pomieszczeń kontrolowanego.      
 

Z ustaleń dokonanych w toku czynności kontrolno-rozpoznawczych kontrolujący sporządza protokół, który podpisują kontrolujący oraz kontrolowany albo osoba przez niego upoważniona. Kontrolowany lub osoba przez niego upoważniona mają prawo wniesienia zastrzeżeń do protokołu przed jego podpisaniem. W razie odmowy podpisania protokołu przez kontrolowanego albo osobę, o której mowa w ust. 14, kontrolujący czyni o tym wzmiankę w protokole.       
 

Kontrolujący, upoważniony do przeprowadzania czynności kontrolno - rozpoznawczych w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów przeciwpożarowych w trakcie tych czynności mają prawo do nakładania grzywny w drodze mandatu karnego.         
 

Miejscowy komendant Państwowej Straży Pożarnej, w razie stwierdzenia naruszenia przepisów przeciwpożarowych, uprawniony jest w drodze decyzji administracyjnej do:

• nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie,
• wstrzymania robót (prac), zakazania używania maszyn, urządzeń lub środków transportowych oraz eksploatacji pomieszczeń, obiektów lub ich części, jeżeli stwierdzone uchybienia mogą powodować zagrożenie życia ludzi lub bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru.

Decyzje administracyjne podlegają natychmiastowemu wykonaniu. Od decyzji przysługuje odwołanie. Organem odwoławczym jest komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej. W przypadku wydania decyzji z terminami usunięcia stwierdzonych uchybień lub po potwierdzeniu przez kontrolowanego o usunięciu nieprawidłowości,  kontrolujący (strażak upoważniony przez miejscowego komendanta) może ponownie przeprowadzić czynności w celu sprawdzenia wykonania zaleceń w decyzji administracyjnej. Gdy w trakcie kontroli sprawdzającej zostanie stwierdzone, iż zalecenia decyzji nie zostały wykonane zgodnie z wyznaczonymi terminami kontrolujący strażak upoważniony jest do nałożenia grzywny w drodze mandatu karnego. W tym przypadku miejscowy komendant uprawniony jest do wydania upomnienia nakazującego natychmiastowe usuniecie nieprawidłowości o których mowa jest w decyzji administracyjnej i poinformowanie o wykonaniu miejscowej komendy w ciągu 7 dni od doręczenia upomnienia. Następstwem nie dostosowania się do powyższych zaleceń jest postępowanie egzekucyjne nałożenia grzywny w celu przymuszenia.